αυτοβιογραφία

Λογοτεχνικό είδος του πεζού γραπτού λόγου, στο κείμενο του οποίου ο συγγραφέας εξιστορεί την ίδια του τη ζωή. Διαφέρει από τη βιογραφία γιατί σε αυτήν ο συγγραφέας περιγράφει τη ζωή ενός άλλου προσώπου και όχι τη δική του. Η α. διαφέρει και από τα απομνημονεύματα παρότι μεταξύ τους παρουσιάζονται πολλές ομοιότητες. Και στα δύο αυτά λογοτεχνικά είδη ο συγγραφέας στηρίζεται βασικά στη μνήμη του και σε σημειώσεις που πιθανόν κρατούσε κατά καιρούς. Αποτελεί, ακόμη, κύριο πρόσωπο του κειμένου, περιγράφοντας σε α’ πρόσωπο τις σκέψεις του και τις ενέργειές του σε διάφορες περιόδους της ζωής του. Η διαφορά που υπάρχει δεν είναι ιδιαίτερα αισθητή, γι’ αυτό πολλές φορές α. και απομνημονεύματα συγχέονται. Είναι όμως ουσιώδης και σχετίζεται με τον σκοπό της συγγραφής του κειμένου. Στα απομνημονεύματα ο συγγραφέας σκοπεύει να περιγράψει τα γεγονότα ιστορικά. Η προσωπική του συμμετοχή σε αυτά, είτε ως αυτόπτης μάρτυρας, είτε ως πρωταγωνιστής, μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, αφού κάθε πληροφορία που δίνει και καθετί που παραθέτει, το κάνει με σκοπό να φωτίσει τα γεγονότα. Και το κείμενο συνήθως εντοπίζεται χρονικά στα ιστορικά γεγονότα, ενώ άλλες περίοδοι της ζωής του συγγραφέα ή δεν αναφέρονται ή αναφέρονται περιληπτικά. Αντίθετα ο σκοπός της α. είναι να περιγράψει την προσωπική ζωή του συγγραφέα της. Εδώ τα γεγονότα δεν είναι πάντα ιστορικής σημασίας και αναφέρονται μόνο για την επίδραση που άσκησαν πάνω στη ζωή του ατόμου. Η α. δεν πρέπει, ακόμη, να συγχέεται με τα μυθιστορήματα που είναι γραμμένα στο α’ πρόσωπο και παρουσιάζονται ως εξιστορήσεις της ζωής των συγγραφέων τους. Ο τρόπος αυτός γραφής χρησιμοποιείται για να δώσει μεγαλύτερο αυθορμητισμό στο μυθιστόρημα. Η α., για να αποτελεί ολοκληρωμένο έργο, είναι ανάγκη να περιλαμβάνει, κατά τρόπο σύμμετρο, όλη τη διάρκεια της ζωής του συγγραφέα αλλά προπάντων να παρουσιάζει θέματα που δεν μπορεί να δείξει η εξωτερική πραγματικότητα. Δηλαδή τις σκέψεις του συγγραφέα, τις διαθέσεις του και διάφορες πτυχές από την ψυχολογική του κατάσταση. Η αξία της α. εξαρτάται από την ειλικρίνεια του συγγραφέα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι και μερικές ανακρίβειες του συγγραφέα ή και λαθεμένες εκτιμήσεις του, με τη θέλησή του ή αθέλητες, δεν εξυπηρετούν τον ιστορικό για να βγάλει σωστά συμπεράσματα ανεξάρτητα από τη θέληση εκείνου που τις έγραψε. Η α. αποκτά ιδιαίτερη αξία όταν ο συγγραφέας εμβαθύνει στη ζωή του και κατορθώνει με παρατηρητικότητα και ευσυνειδησία να κάνει σωστή αυτοκριτική και ενδιαφέρουσες γενικεύσεις. Η εξέλιξη της α. σε λογοτεχνικό είδος παρουσιάζεται κατά τους νεότερους χρόνους. Αριστοτεχνικό δείγμα αυτοβιογραφικής γραφής αποτελούν οι Εξομολογήσεις του αγίου Αυγουστίνου. Στο έργο αυτό, που αποτελείται από 13 βιβλία, ο Αυγουστίνος περιγράφει με θαυμαστή ειλικρίνεια και ψυχολογική ανάλυση την ηθική και θρησκευτική εξέλιξη της ζωής του. Η παλαιότερη χρονολογικά α., ύστερα από εκείνη του αγίου Αυγουστίνου, είναι το Βιβλίοτης Μάργκερι Κεμπ του 15ου αι. Εξαιρετική θέση στις α. έχουν εκείνες των γυναικών, όπως οι Αναμνήσεις της λαίδης Χάτσισον. Αργότερα, η ανάγκη της απολογίας έδωσε νέα ώθηση στην α. Κλασικό υπόδειγμα του είδους είναι οι Εξομολογήσειςενός Άγγλου οπιομανούς του Ντε Κουίνσι. Στα αμέσως νεότερα χρόνια αξιόλογες αυτοβιογραφικές σελίδες έγραψαν πολλοί συγγραφείς, χωρίς ωστόσο να πρόκειται για πλήρη αφήγηση των γεγονότων του βίου τους. Η α. είναι ένα από τα δυσκολότερα λογοτεχνικά είδη γιατί προϋποθέτει, εκτός από το συγγραφικό ταλέντο, φιλαλήθεια και αμεροληψία. «Όστις ιστορεί τον ίδιον βίον» γράφει ο Αδ. Κοραής «χρεωστεί να σημειώση και τα κατορθώματα και τα αμαρτήματα της ζωής του, με τόσην ακρίβειαν, ώστε μήτε τα πρώτα να μεγαλύνη, μήτε τα δεύτερα να σμικρύνη ή να σιωπά παντάπασι· πράγμα δυσκολότατον διά την έμφυτον εις όλους μας φιλαυτίαν». Από ελληνικής πλευράς, η α. εμφανίζεται στα χριστιανικά χρόνια με το Εις εαυτόν του Γρηγόριου Ναζιανζηνού και την α. του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου, που πρωτοτυπώθηκε στην Πετρούπολη από τον Ρώσο καθηγητή Τρόιτσκι. Α. έγραψε και ο Αδ. Κοραής (1829), που πρωτοτυπώθηκε στο Παρίσι μετά τον θάνατό του (1833). Εξαιρετική θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία έχει η α. του στρατηγού Μακρυγιάννη, η οποία, αν και οργανικά εντάσσεται στον χώρο των απομνημονευμάτων, περιέχει πολύτιμα βιογραφικά στοιχεία. Αυτοβιογραφικά κείμενα είναι και Τα χρόνια μουκαι τα χαρτιά μου του Κ. Παλαμά, το νεανικό ημερολόγιο του Κ. Π. Καβάφη, τα Σκόρπια φύλλα της ζωής μου του Γ. Δροσίνη, οι Αναμνήσεις ενός Αλεξανδρινού του Τ. Μαλάνου κ.ά. Στον τομέα πνευματικής α. εντάσσεται η Γλωσσική αυτοβιογραφία του Π. Νιρβάνα. Πολιτική αυτοβιογραφία, με τη μορφή ημερολογίου, έγραψε ο Ι. Μεταξάς. Η λέξη α. καθιερώθηκε από τους Άγγλους (autobiography), που την υιοθέτησαν επίσημα το 1809 με τη συμπερίληψή της στο Λεξικό της Οξφόρδης. Η αυτοβιογραφία του ποιητή Γ. Δροσίνη δε θα μπορούσε κι αυτή παρά να έχει έναν ποιητικό τίτλο: «Σκόρπια φύλλα της ζωής μου». Ο Κωνσταντίνος Καβάφης έδωσε με το νεανικό του ημερολόγιο ένα από τα καλύτερα δείγματα αυτοβιογραφίας, στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία. Τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη αποτελούν μια πολύτιμη και αξιόπιστη πηγή πληροφοριών για την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ο Κωνσταντίνος Παλαμάς υπήρξε από τους λίγους Έλληνες λογοτέχνες που διακρίθηκαν σε όλα τα είδη του γραπτού λόγου, ακόμα και στην αυτοβιογραφία.

* * *

η

η γραπτή εξιστόρηση, η περιγραφή της ζωής κάποιου από τον ίδιο.

[ΕΤΥΜΟΛ. Ελληνογενές < αυτο-* + βιογραφία (πρβλ. αγγλ. autobiography) Η λ. μαρτυρείται από το 1859 στον Γεώργιο Τερτσέτη].